A arte de falar en público: orixe e claves dun bo discurso

Índice

Aprende a falar en público en 5 sinxelos pasos cos sofistas
Fase 1: Inventio
Fase 2: Dispositio
As partes dun discurso según os sofistas
Fase 3: Elocutio
Fase 4: Memoria
Fase 5: Pronuntiatio

Fai moitos, moitos anos, nunha galaxia próxima, concretamente na nosa, un grupo de irredutibles gregos crearon os cimentos da civilización moderna case sen despeitearse. Se cadra eran un pouco prepotentes. Se cadra ían de guais. Ou se cadra eran uns auténticos cracks.

Unha das cousas que máis lle gustaba aos gregos era falar. Limpar a casa? Non. Pasar o ferro as túnicas? Non. Agora ben, falar e  filosofar… E de entre todos os gregos había un grupo especial de gregos frikis, chamados sofistas, que sentaron as bases do que se coñece como a Retórica.  A Retórica considérase a primeira manifestación do poder da palabra no ámbito público. Aí é nada.

Naquela época a xente famosa non eran deportistas de elite, concursantes de realities ou cantantes. Os famosos da antigüidade eran os que mellor falaban en público. Así que os gregos preparábanse moi en serio os seus discursos. A súa misión era convencer, persuadir e motivar á súa audiencia. Algo moi parecido ás charlas TED modernas, pero sen o postureo.

Os sofistas gregos deron o pistoletazo de saída ao desenvolvemento da Retórica, pero foron os romanos os que lle deron o toque definitivo. Os romanos dicían que a Retórica era ars bene dicendi, é dicir, a arte de expresarse de maneira adecuada para lograr a persuasión do destinatario. Tradución para millennials: falar ben mola.

Foi un romano, Cicerón, trescentos anos máis tarde, o que decidiu estruturar a Retórica como un sistema de procesos e recursos que actúan en distintas fases do discurso. Marco Tulio Cicerón afirmaba que un discurso non só consiste en falar ante un público, senón que ten varias etapas e moito traballo previo. E non lle faltaba razón ao amigo Cicerón, como veremos.

O mundo cambiou moito nos últimos dous mil cincocentos anos pero os humanos non cambiamos tanto. Os gregos e os romanos non tiñan Internet pero era xente que se enfadaba, se ría e amaba de formas moi parecidas a nós. Así que se collemos as súas ferramentas para a oratoria e explicámolas de forma que calquera persoa deste século poida entendelas, quizais atopemos un bo método para falar ben en público.

Aprende a falar en público en 5 sinxelos pasos cos sofistas

Imaxinádevos agora a Cicerón, un romano de toda a vida, coa súa  toga e as súas sandalias, facendo un videotutorial sobre retórica. Eu imaxínomo así: Ei! Que pasa, centurións? Hoxe tráiovos un videotutorial para aprender a usar a retórica para petalo no Senado e no Coliseum. Só son V pasos ben sinxelos. E lembra, dálle ao  like e subscríbete ao meu canalum!

Perdón por isto. Pero, efectivamente, a Retórica pódese dividir en cinco grandes etapas, todas elas importantes e correlativas. Sen a anterior non podemos pasar á seguinte.

Fase 1: Inventio

Efectivamente, todo comeza coa invención. En Designthinking.gal encántanos a palabra inventar e neste contexto, inventar refírese á capacidade de atopar os argumentos que fagan convincente a causa que quere defender o orador.

Non se trata de inventarse cousas falsas, senón de facer provisión de argumentos que nos servirán logo para elaborar o noso discurso. Neste punto temos que pensar se queremos emocionar, convencer ou ambas as cousas.

Se queremos emocionar buscaremos argumentos que apelen ás sensacións e ás emocións (como sinto co tema que vou tratar, que opina a xente en xeral, cales son as sensacións que esperta…).

Se queremos convencer imos aos datos. Buscaremos artigos, traballos científicos, estatísticas e calquera documento que achegue información fidedigna. Tamén é importante atopar contraargumentos, textos e discursos que sosteñan unha tese contraria á nosa.

Esta fase é  tediosa e require moito traballo de campo. Se queremos facer o discurso do século, teremos que atopar os argumentos do século. Canta máis información recompilemos neste punto, mellor.  Ao final teremos un bo puñado de argumentos a favor (e uns cantos en contra) que serán a base para a creación do noso discurso.

Fase 2: Dispositio

Agora chega o momento de ordenar todas as ideas e argumentos que recompilamos. Imaxinade que tedes unha lista de vinte ideas e argumentos. Probablemente non todas cheguen a estar no discurso final. Quizais algunha sexa redundante ou quizais algunha sexa superflua.

O importante aquí é definir as ideas clave, os argumentos máis potentes. Ás veces chega cunha soa idea e outras veces poden ser máis. O normal é que nun único discurso non deas máis de tres ideas claves e se consegues quedar só cunha, mellor. O tema central do teu discurso será ese.

De toda a túa lista de ideas e argumentos algunhas serán máis fortes e outras máis débiles, algunhas máis impactantes e outras menos, algunhas obxectivas e outras subxectivas. O importante aquí é clasificalas, aínda que sexa mentalmente, xa que o seguinte paso dentro da Dispositio é a ordenación desas ideas, por iso debes telas clasificadas. O criterio decídelo ti.

IDEA: poderías escribilas en post-its de cores e colocalas nunha parede ou unha lousa, para poder movelas e ordenalas como creas conveniente.

Unha vez clasificadas en función dalgunha variable que ti decidas, chega o momento de ordenalas para a escritura do discurso. Hai moitas formas de ordenar as ideas, aquí déixoche dúas:

Con respecto á cronoloxía

-Orde natural e diacrónico: sinxelamente ordena as ideas como unha sucesión de feitos lineais ou ben un encadeamento lóxico. Dito doutro xeito: empezas polo principio e terminas polo final. Parece unha trivialidade, pero existen outras formas de contar algo de forma máis impactante. Por exemplo, pensade na película O Club da Loita. A primeira escena que vemos é a escena final da película. Móstrannola ao principio para impactarnos. Iso lévanos a…

-Orde artificial: decidimos modificar a orde natural dos acontecementos ou as ideas que temos para reforzar o interese do público nalgún aspecto concreto.

Con respecto ao peso dos argumentos

-Orde crecente: primeiro os argumentos máis débiles, daquela os fortes.

-Orde decrecente: primeiro os argumentos potentes, daquela os menos impactantes.

-Orde nestoriano: colócanse argumentos potentes ao principio e ao final e, no medio, os argumentos máis débiles.

Ata aquí aínda non nos puxemos a escribir o noso discurso. Sinxelamente recompilamos os nosos argumentos e organizámolos. O seguinte paso ten un compoñente creativo moi importante, xa que teremos que escribir coa intención de impactar a un público concreto. A continuación veremos as tres que faltan.  Pero antes, hai un punto intermedio entre a fase 2 e a fase 3 que merece a pena mencionar.

As partes dun discurso según os sofistas

Os  sofistas, que eran moi cuadriculados e ordenadiños, determinaron que un bo discurso debe ter unhas fases ben diferenciadas. Do mesmo xeito que unha boa historia ten presentación, nó e desenlace, un discurso sofista ten varias partes que funcionan como un todo. E estas partes son:

-Exordio: o comezo do discurso. É a escena inicial da peli, algo que impacte, algo que enganche. Pode ser un dato sorprendente, unha pregunta á audiencia, unha demostración empírica de algo… o que sexa con tal de que a audiencia queira seguir escoitando.

-Narratio: a exposición dos feitos. Aquí os sofistas poñíanse serios (non é que o resto do tempo fosen a alma da festa, pero…) e expoñían a súa tese.

-Demostratio: Unha vez expostos os feitos toca demostralos. Aquí valen testemuños, estatísticas, estudos ou calquera información que sustente a nosa tese.

-Epílogo: recapitulación e golpe de graza. Reforzamos a nosa tese volvendo dicila e lanzamos unha mensaxe que conmova á audiencia. Podemos lanzarlles unha chamada á acción, unha frase final que impacte, unha reflexión ou mesmo un chiste. A clave é redondear o discurso e que quede como un todo, empaquetadiño e listo para ser dixerido polas masas.

Sóanvos de algo estas fases? Para o meu parécense moito ás pautas que dan os expertos para realizar charlas tipo TED efectivas. Poida que utilicen outros nomes e que cambie lixeiramente o esquema pero como veredes, a estrutura dunha charla moderna e o esquema sofista son moi parecidas. Sigamos agora coa terceira fase.

Fase 3: Elocutio

Agora que temos os nosos argumentos organizados nunha orde determinada, chega o momento de escribir de forma efectiva o noso discurso. Unha das claves aquí é pensar na nosa audiencia. Para quen vai ser o noso discurso? Quen estará diante de nós cando falemos en público?

Non é o mesmo dar unha charla para alumnos de instituto, para xubilados, para expertos na materia que imos tratar ou para neófitos. Se imos falar diante de persoas non expertas, teremos que utilizar linguaxe sinxela, buscar analoxías co mundo real e argumentos impactantes, que chamen moito a súa atención para que non perdan a concentración nas nosas palabras.

Se estamos diante de público experto teremos que demostrar que nós tamén o somos e para iso centrarémonos nos argumentos máis sólidos e quizais menos coñecidos do tema que tratemos.

E aquí chega a parte máis creativa do proceso: a escritura formal do noso discurso. Aquí hai que enfrontarse ao folio en branco, pero tranquilos, porque non está branco do todo. Está algo manchado xa cos nosos argumentos organizadiños segundo as fases do discurso  sofista.

Agora a clave é traducir á linguaxe natural e entendible pola nosa audiencia cada unha desas fases. Isto require tirar de creatividade e coñecemento da nosa audiencia. É un traballo, ademais, que non termina nunca. Cando deamos a nosa charla notaremos que hai cousas que funcionan e cousas que non funcionan e a nosa tarefa será reescribir partes do noso discurso. Co tempo, a base de facelo moitas veces, o noso discurso irá mellorando en base a este ciclo de escritura-testeo-reescritura. Algo moi parecido ocorre na metodoloxía do Design Thinking, que é un proceso circular no que tras a fase de testeo volvemos sobre os nosos pasos para mellorar algunha das fases anteriores.

Outros aspectos para ter en conta son a lonxitude das palabras que utilizamos, a lonxitude das frases, o ritmo interno do discurso, a corrección ortotipográfica, o uso de figuras retóricas, etc.

Fase 4: Memoria

Ata a fase anterior todo o proceso referiuse á linguaxe escrita. Agora chega o momento de traducir o noso flamante discurso á oralidade. Ollo! Non se trata tanto de recitar de memoria o discurso como de interiorizalo. Evidentemente podes memorizalo e repetilo como un papagaio alá onde vaias, pero perderá naturalidade. Aquí difiro un pouco dos sofistas (non temos que facerlles caso ao 100%) xa que eles si avogaban pola memorización absoluta do texto.

Eu prefiro interiorizar o discurso e naturalizalo. Sabemos os argumentos, sabemos a orde e creamos un texto marabilloso (e sen faltas de ortografía). Por que non tentar contalo en lugar de recitalo?

Para as persoas que non están afeitas a falar en público cinguirse a un guión pechado é a mellor forma de dar os primeiros pasos na oratoria, pero en canto adquírese un pouco de confianza o mellor é deixar ao carón o guión e pasar a contar a historia con naturalidade. É como andar en bicicleta, primeiro con apoio e logo sen el. Poida que te leves unha caída ou dúas, pero unha vez aprendes, nunca o esqueces.

Fase 5: Pronuntiatio

Chegamos á fase final. Coma se fose un videoxogo tócanos enfrontarnos ao monstro da última pantalla. No noso caso ese monstro ten forma de audiencia, escenario e micrófono. Todo o traballo que realizamos ata agora pódese quedar en nada se non temos en conta a contorna onde daremos a charla e o noso propio ser.

Empecemos polo escenario. Temos que ter moi claro que tipo de microfonía teremos (diadema, micro de man, sen microfonía…), se temos que expoñer desde un atril ou temos un escenario amplo, que luz haberá, se contamos con apoio audiovisual (vídeo, audio,  powerpoint…). Quizais o noso discurso sexa unha charla nun bar ou ben nun auditorio diante de 3000 persoas. É moi importante ser conscientes de todos estes aspectos. E se non sabemos algo, debemos preguntar á organización canto antes e ter previstos plans b, c e d.

E finalmente chegamos a nós mesmos. Moitas veces esquecémonos de pensar no noso eu, pero os sofistas tíñano moi presente (é o que ten pasar a vida filosofando). Importa a roupa que levemos, o peiteado, a nosa voz, o noso ritmo ao falar, a nosa linguaxe corporal. Importa todo. Por exemplo Hitler (si, dixen Hitler) pousaba durante horas diante do espello para parecer máis autoritario. O tipo poñía poses, alzaba a man, miraba por encima do ombreiro, engurraba o ceño… e de tanto practicar parecía o máis ario dos arios, a pesar de ser baixiño e moreno. Hitler non é o mellor exemplo en moitas cousas, pero non podemos negar que era un gran orador.

Ah, e sorrí. O sorriso empatiza máis que calquera palabra. Se gozas da charla e consegues transmitir ese goce, a túa audiencia tamén o fará.

Epílogo

Coma se dun discurso sofista se tratase, chegamos ao final deste resumo sobre a Retórica. Cada unha das fases pódese debullar e estudar por separado, pero gustaríame que ás agudas mentes que conseguisen chegar ata aquí quédelles claro que falar en público é unha tarefa complicada pero, ao mesmo tempo, existen multitude de ferramentas e técnicas que poden axudarnos a facelo. Unha delas é recorrer aos sofistas. Xa o dixo Cicerón:  velle est posse, querer é poder. Vale, realmente non o dixo Cicerón, pero quedei como un auténtico sofista, verdade?

 

Bibliografía:

Pastor, L. (2010). Retórica Express. Barcelona: UOC.