A autoetnografía e a innovación

A etnografía no mundo da antropoloxía

No post sobre tecnoantropoloxía vimos de forma xeral en que consistía a antropoloxía e que novos desafíos expúñase no mundo da innovación, e falamos a grandes liñas sobre as diferentes ferramentas ou metodoloxías que utiliza o investigador. Pois ben, entre elas estaba a etnografía. Cando escoitamos esta palabra preguntámonos que significa etnografía? Preséntase como a ferramenta profesional que utiliza o investigador para xerar e organizar toda a información que recompila durante unha investigación sobre un contexto social e cultural determinado, adóitase estruturar a grandes liñas no diario de campo, as notas que se recollen na observación participante e non participante, nas entrevistas e os focus group.

Partindo desta definición non existe unha soa maneira de poñela en práctica, nós desde a tecnoantropología evolucionamos o concepto á autoetnografía, que sería a metodoloxía que usamos para realizar investigacións no mundo da innovación. No caso español temos o exemplo de Jordi Colobrans, cando nos fala da primeira vez que levou a cabo o desenvolvemento da autoetnografía co proxecto do libro “Autoetnografía do meu eu informatizado 1992-2002” (Colobrans, 2013), avaliando a súa experiencia persoal durante un período da súa vida en relación co mundo dixital e a tecnoloxía.

Fonte:  Living labing

Que é a autoetnografía?

As autoetnografías difiren da etnografía tradicional en que a figura do investigador cobra relevancia, incluíndose como un membro máis na investigación para profundar na comprensión do obxecto de estudo. Isto é especialmente importante cando traballamos en proxectos de innovación tecnolóxica, dado que o mesmo antropólogo foi socializado nunha cultura tecnolóxica e dixital. Os usuarios-investigadores realizan as súas autoetnografías en primeira persoa e a modo narrativo, adaptándose ás necesidades de cada proxecto.

Dentro das autoetnografías distinguimos dous tipos: as evocativas, desenvoltas en contornas académicas, e as analíticas, que contrariamente se popularizaron en contornas de investigación aplicada, rápida e estudos de mercado. A que usamos maioritariamente é a autoetnografía analítica desde a perspectiva dun xénero de escritura e investigación  autobiográfico, que conecta o persoal co cultural, é dicir, as autoetnografías son altamente personalizadas, textos reveladores nos cales os autores contan relatos sobre a súa propia experiencia vivida, relacionando o persoal co cultural (Richardson, 2003). Así que os usuarios-investigadores utilizan este instrumento para documentar, analizar e interpretar as súas experiencias de exploración e avaliación de servizos, plataformas ou a usabilidade dos produtos.

Imos poñer o caso que nos ocupou en 2016 cun estudo realizado coa Universitat Oberta de Catalunya (UOC), propúxosenos a un grupo de investigadores da ACPA (Asociación Catalá de Profesionais da Antropoloxía) realizar unha investigación etnográfica sobre a experiencia do alumnado no proceso de matriculación na universidade, co obxectivo de mellorar a usabilidade da plataforma informática e a xestión dos procesos cos profesionais da universidade. Para iso realizamos diferentes autoetnografías tanto por parte dos alumnos como por parte dos investigadores que interactuamos coa universidade, coma se fósemos futuros estudantes. A autoetnografía que tiñan que realizar distribuíase en diferentes apartados e subapartados e a través diso o usuario tiña que redactar todo o que ía sucedendo durante a experiencia de matriculación da forma máis exhaustiva posible, acompañándoo con pantallazos representativos. A autoetnografía levou a cabo durante a experiencia de usuarios e usuarios-investigadores na matriculación en diferentes carreiras universitarias, másteres e posgraos.

Así pois dentro da investigación cualitativa a autoetnografía pódenos proporcionar moita información, debido ao seu estilo persoal e a modo autobiográfico de redacción, xa que o usuario realízao de forma individual e pode sentirse libre de plasmar todo aquilo que pense ou senta a través da experiencia. Á súa vez, cando somos os investigadores os que realizamos a mesma dinámica e desenvolvemos unha autoetnografía ante un estudo, a nosa perspectiva enriquece a autoetnografía desenvolvéndoa de forma máis densa e detallada, posto que a nosa dobre visión (teórico-práctica) enriquece a redacción e descrición do proceso.

Unha vez obtidos os resultados estruturamos o texto das autoetnografías en diferentes partes: ideas, necesidades, requirimentos, propostas, contextos, tipoloxías, patróns e algunha categoría máis que poida xurdir, dándolles unha cor distinta a cada un delas. Desta maneira analizamos cada autoetnografía e desenvolvemos ese patrón con cada unha, podendo agrupar as diferentes categorías de forma que nos axude a poder organizar a información, xa sexa para clasificar os aspectos máis relevantes, de repetición ou realizar o informe de resultados.

Unha das grandes achegas da autoetnografía é a técnica narrativa e o estilo personalizado que nos ofrece, favorecendo que na fase da análise podamos facer énfase na metalinguaxe do texto, observando os significados e a intención que lle dá o usuario e, á súa vez, realizar unha comparación simultánea entre a autoetnografía do usuario e o investigador, obtendo conclusións ou referencias de forma paralela, para poder comparar ou contrastar entre outras cousas.  

Referencias bibliográficas:

Colobrans, J.(2013). Autoetnografías aplicadas a proyectos de innovación. En H. Cairo (Presidencia).  XI Congreso Español de Sociología de la FES. Congreso llevado a cabo en la Universidad Complutense de Madrid, Madrid.

Richardson, L. (2003). Writing. A Method of Inquiry. En N. K. Denzin y Y. S. Lincoln (Ed.), The Sage handbook of qualitative research (2), (pp. 959-978).  EUA, California: Sage

Foto de portada: Bellevue college