A improvisación teatral e o Design Thinking

A improvisación teatral, coñecida no mundo anglosaxón como Improv, é unha técnica que permite aos actores e actrices crear historias sobre a marcha, sen atrezzo, sen escenografía e, sobre todo, sen guión. Para lograr isto, os  improvisadores contan cunha serie de ferramentas que requiren moito adestramento pero que a súa utilidade pode ir máis aló da propia improvisación teatral e aplicarse a outros aspectos da vida.

Descubrimos que algunhas destas ferramentas entroncan perfectamente coa filosofía do Design Thinking e son aplicables nalgunhas fases do proceso.

Escoita activa

A impro teatral baséase nunha serie de mecanismos que os actores asimilan para poder traballar xuntos. Estes mecanismos permítenlles saír a escena sen saber a priori que personaxe van facer, en que lugar están ou que é o que ocorrerá a continuación. É como saltar ao baleiro pero cunha rede tecida con estas ferramentas e a colaboración do resto de compañeiros.

De feito, a primeira clave da improvisación teatral é a escoita activa. É crucial prestar moita atención ás propostas dos nosos compañeiros. Cando un improvisador sae a escena propón unha situación e o resto “escoita” o que este trata de contar cos seus xestos, coas súas palabras e coa súa actitude. O improvisador que está en escena pinta unha situación a través da súa linguaxe corporal e o resto de improvisadores deben interpretar esa pintura para, a continuación, saír a escena en sintonía. Por iso é tan importante deixar ao carón o impulso de interromper e debemos escoitar cos cinco sentidos.

En Design Thinking tamén é importante a escoita activa. Na fase de Empatizar, cando estamos a falar coas persoas implicadas no proxecto, temos que realizar unha escoita activa. Debemos estar plenamente concentrados no que nos están a contar e non tanto no que nós queremos achegar de forma impulsiva á conversación. Trátase de manter a nosa mente no presente, no que se está dicindo, non no que virá.

Os disparadores creativos

Edward de Bono (1994) nos seus libros sobre Pensamento Lateral fala dos chamados disparadores creativos ou provocacións. Trátase de pequenos hackeos á nosa mente para fomentar a nosa creatividade.

En improvisación teatral hai multitude de exercicios de quecemento mental que se utilizan para poñer a mente nun estado de creatividade máxima para saír a escena. Antes de cada espectáculo de impro, os improvisadores realizan unha serie de xogos curtos que pretenden dúas cousas: despexar a mente de todas as interferencias do exterior (problemas do día a día, tensión, preocupacións) e entrar nun estado de alerta que provoca que a nosa mente estea preparada para entrar nun proceso creativo (neste caso, crear escenas da nada).

Nos nosos talleres de Design Thinking adoitamos utilizar algún destes xogos de quecemento mental antes de entrar na fase de Idear. Grazas a estes exercicios previos, a nosa mente entra nun estado propenso á xeración de novas ideas. Durante estes exercicios elimínanse barreiras e tabús autoimpostos, despéxase o pensamento de axentes externos e actívase a mente creativa de todos os membros do equipo. E ademais son moi, moi divertidos.

Si e ademais

Hai unha serie de normas que se deben cumprir sempre que se fai improvisación teatral. Unha das máis importantes é aplicar o principio de “si e ademais”. Trátase de aceptar a proposta dos nosos compañeiros de improvisación e ademais achegar algo novo que some valor a esa proposta.

Se un improvisador sae a escena sendo un robot do futuro, o seguinte improvisador aceptará que o seu compañeiro é un robot do futuro e ademais achegará algo novo, por exemplo, que a súa misión é advertir á humanidade de que a intelixencia artificial tratará de acabar con eles (mmm, sóame este argumento). O que nunca pode facer o segundo improvisador é dicir: “non, non es un robot do futuro, es a miña nai”. Isto sería negar a proposta do noso compañeiro e fai que a historia deixe de avanzar e atásquese.

Na fase de Idear en Design Thinking aplicamos varias técnicas de creatividade, entre elas o famoso brainstorming. Nun brainstorming ben feito, a filosofía do “si e ademais” é clave. Nunca debemos negar as ideas dos nosos compañeiros de brainstorming e ademais debemos sumar ás súas propostas as nosas.

A miúdo unha idea un tanto aloucada dun dos nosos compañeiros de equipo provoca na nosa mente outra idea aloucada que, quizais, provoque na mente dun terceiro unha idea que acabe converténdose en realidade. A clave é non cortar a creatividade dos demais e achegar algo novo que some valor.

Paralelismos entre improvisación teatral e Design Thinking

Existen multitude de paralelismos entre as técnicas de improvisación teatral e as técnicas de creatividade en Design Thinking. Hai unha idea de fondo en todas elas que é o fomento da liberdade creativa.

En improvisación teatral non existe o erro, todo o que nace espontaneamente da mente dos improvisadores pódese aplicar para facer crecer unha escena. En Design Thinking ocorre o mesmo, a liberdade creativa é a base para que todas as fases do proceso crezan.

Por último, outro gran paralelismo, do que falaremos noutra ocasión con calma, é que en Impro teatral e en Design Thinking a formación de equipos multidisciplinares é crucial á hora de xerar grandes ideas. Os equipos de xente que pensa e actúa distinto sempre funcionan mellor que os equipos homoxéneos.

Referencias bibliográficas:

De Bono, E. (1994). El Pensamiento Creativo. Barcelona: Paidós.