A incerteza e como aprender a xestionala de forma individual

Seguro que algunha vez experimentaches algunha situación de incerteza, é dicir, unha situación na cal a toma de decisións se volve complicada e perdemos a capacidade (ou percepción) de control. En función desta definición poderiamos dicir que a xestión da incerteza sería, por tanto, a distinción daquilo que podemos controlar e o que non para mellorar a nosa toma de decisións.

Cando nos atopamos ben (percibimos sensación de benestar) adoita estar asociado a unha boa saúde física, mental e social, a unha estabilidade económica e a un sentimento de estar a facer o que tes que facer (sentido da vida). Cando hai incerteza xeralmente algo do anterior se perde. Así pois, do mesmo xeito que pasa con moitas outras emocións adóitase asociar a incerteza con algo negativo, coma se sentir incerteza fose malo, tivésemos que evitalo ou tratar de eliminalo canto antes. Evidentemente a incerteza é un estado emocional que por normal xeral resúltanos desagradable (como a tristeza ou o noxo), pero iso non quere dicir que sexa algo malo.

A incerteza xeralmente xorde do medo ao descoñecido e o medo é unha emoción adaptativa, que ten unhas funcións moi claras para axudarnos a sobrevivir e adaptarnos á contorna que nos rodea. Así que si, estamos a dicir que a incerteza é “boa” (porque nos avisa de que hai posibles cambios)… pero ás veces pasámonos da raia e é cando se volve  desadaptativa ou disfuncional.

Incerteza e crise

Actualmente estamos a sufrir unha época de crise moi marcada a nivel mundial debido á pandemia do coronavirus. Moitos de nós vemos ameazada a nosa saúde, a nosa familia, o noso posto de traballo ou empresa, os nosos hábitos de lecer e mesmo o noso movemento. É por iso que esta situación, sumado á súa prolongación no tempo, xera unha incerteza cunha gran intensidade. Aínda que nun primeiro momento activar eses mecanismos automáticos (como pensar en que alternativas teño se quedo sen traballo ou se ingresan a un familiar enfermo) poida ser positivo e axudarnos a estar preparados, soster esta activación a longo prazo xera un gran desgaste e malestar, desembocando de forma frecuente nunha sintomatoloxía ansiosa (rumiación, pensamentos catastrofistas, axitación, alteración do soño…).

E se é algo malo por que activamos eses mecanismos? Pois polo que comentabamos ao comezo deste post, ensínasenos desde ben pequenos a tratar de controlar a nosa contorna, a coñecer todo o que ocorre, a prever situacións futuras e a evitar emocións negativas como se considera á incerteza. Así o noso primeiro impulso é tratar de controlar a situación o máximo posible, para a cal temos dúas opcións: pensar no pasado, en como chegamos ata aquí e tratar de analizar que erros cometéronse para aprender deles; ou pensar no futuro e tratar de prognosticalo para tomar as mellores decisións para volver ter o control sobre a nosa vida e a contorna que nos rodea.

O que pasa é que non podemos controlalo todo, á fin e ao cabo a incerteza é como a auga, por moito que trates de agarrala entre as túas mans sempre se acabará filtrando entre os teus dedos. E haberá incerteza porque suceden catástrofes como esta crise, fenómenos meteorolóxicos que non podemos prever e moitas outras situacións que se escapan ao noso control. Aceptar isto é o primeiro paso para entender que nos pasa en situacións de incerteza ou sufrimento e como podemos actuar fronte a elas.

Xestionar a incerteza a nivel individual

E agora estaredes a pensar: vale, sei que estamos nunha situación de incerteza, por que aparece e por que se volve disfuncional pero… que fago??? Ben, pois antes xa vos adiantabamos un truco: aceptalo. O primeiro paso é aceptar que a incerteza é normal, que o contexto no que nos movemos actualmente é “unha tolemia” que ninguén prevería e que hai moitas cousas que se escapan ao noso control e sobre as que non podemos facer nada (non podemos cambiar leis, nin normativas, nin fabricar vacinas, así que estamos a expensas de que outros fagan iso). Pero si hai algunhas cousas que podemos facer para xestionar a incerteza e ampliar o noso repertorio de conduta fronte a ela:

-Estar no presente: como dixemos, de forma automática sáenos pensar no pasado ou adiantarnos ao futuro para recuperar o control, con todo o único que funcionará será centrarnos no presente e no que podemos facer neste mesmo instante por avanzar na dirección que queremos (os nosos valores ou obxectivos vitais).

-Diferenciar o que controlamos do que non: ás veces necesitamos facer unha reflexión obxectiva para conseguir visualizar iso que si podemos controlar ou sobre o que podemos actuar daquilo que é alleo totalmente a nós (como o que comentabamos de crear vacinas). Facer este exercicio axudaranos a entender onde están os nosos límites e ver sobre que cousas non debemos preocuparnos, pois non podemos facer nada por elas (non ten sentido que me preocupe polo ritmo de vacinación ou a creación de máis vacinas pois eu non podo facer nada fronte a iso).

-Non evitar as emocións negativas: forman parte de nós e da vida e como tal debemos estar dispostos a experimentalas e aceptalas. Isto non quere dicir que quedemos todo o día tirados na cama e chorando, senón que aceptemos que con esta contorna é normal sentirse decaído e triste ou ansioso pero que podemos seguir avanzando a pesar de todo iso. Cando evitamos emocións normalmente o que facemos é camuflalas, é dicir, transforman a súa sintomatoloxía, pero seguen aí e cando fan acto de aparición adoita ser cunha intensidade moito maior, por iso é importante acoller e aceptar todas as emocións desde un primeiro momento.

-Camiñar cara aos nosos obxectivos: seguindo na liña do último punto debemos aceptar a situación e a emoción e non deixar que actúe por nós, senón decidir nós que queremos facer. Fronte a unha situación de incerteza é habitual que a emoción nos leve de forma automática a condutas como o escape, a  evitación, tomar decisións rápido para saír dese estado aínda que non sexan as mellores decisións… Se aceptamos a emoción poderemos ampliar o noso repertorio de conduta: pararnos a pensar, analizar pros e contras, xerar un proceso de creación de alternativas ou simplemente esperar e deixar que isto avance un pouco ata que podamos albiscar de novo os nosos obxectivos. É dicir, deixaremos de actuar de forma automática para actuar de forma activa na procura do noso camiño para seguir.

-Ser máis flexibles: outra cousa que nos ensinaron desde ben pequenos é a camiñar cara ao éxito cando sería moito máis adaptativo ensinarnos a camiñar cara a un obxectivo, sabendo que haberá obstáculos que superaremos á primeira e outros que os saltaremos á terceira. En situacións de incerteza isto cobra moito máis sentido, se decidimos facer algo e sae mal é importante aceptar que non pasa nada, que forma parte do proceso de aprendizaxe e que o importante é aprender dese erro e avanzar cara a novas alternativas que nos leven a ese obxectivo que nos marcamos. A flexibilidade é clave neste proceso, de forma contraria estarémonos autocastigando por “erros” que son totalmente naturais.

Esperamos que este post vos servira para entender mellor como manexar a incerteza e que poidades poñer en práctica algunhas das estratexias que comentamos. 😉