A tecno-antropoloxía e a súa relación co Design Thinking

Que é a Antropoloxía? Cando escoitamos esta palabra podemos pensar todo e á vez nada, xa que en moitas ocasións se desdebuxa o seu sentido real ou se confunde con outras ciencias, no noso caso a antropoloxía que abordamos é a social e cultural. Esta defínese como o estudo holístico da persoa utilizando a historia e a cultura como referencia, para a súa análise nun contexto específico.

O primeiro antropólogo realizando traballo de campo foi Bronislaw Malinowski en 1914 (Young, 2017) que, como membro do Imperio Austrohúngaro, durante a Primeira Guerra Mundial, vese obrigado a permanecer nas Illas Trobriand ata que acabase o conflito. É cando realiza o seu traballo sobre os autóctonos das illas e comeza a preconizar a observación participante como metodoloxía de traballo. É durante esta época que se empeza a estender o seu uso e coñecemento co Neocolonialismo nos países africanos e xorden figuras necesarias que realicen un labor de tradutor cultural.

En España a ciencia adquire forza e presenza durante o século XX a partir de figuras como Pío Baroja cos seus textos costumistas e descritivos do estilo da vida español, ou Claudi Esteve Fabregat antropólogo de base. Foi el quen fundou en 1965-68 a Escola de Estudos Antropolóxicos e iso deriva no seu uso no ámbito universitario, aínda que debido ao contexto político e histórico durante a ditadura de Franco, a Antropoloxía debilítase tanto no ámbito profesional como académico.

É por iso que a Antropoloxía presenta novos retos e formas de traballar, para ter cabida na sociedade actual. Un deles son as novas tecnoloxías e medios dixitais que ofrecen á ciencia unha mirada ás relacións humanas, así como tamén novos temas de estudo.

Que é a tecno-antropoloxía?

A tecno-antropoloxía busca precisamente a confluencia da tecnoloxía e a antropoloxía, necesidade que xorde recentemente no século XXI. Tal como Colobrans, Serra, Faura, Bezos e Martin (2011) escriben, a tecno-antropoloxía é o estudo etnográfico dos sistemas de I+D+i, así como tamén de culturas dixitais e innovación social. Debido a que a tecno-antropoloxía interésase polo estudo de campos nunca antes tratados pola antropoloxía tradicional, por iso xorde a necesidade de desenvolver novas ferramentas (dixitais), conceptos e modelos culturais.

A nivel profesional, adquire forza cunha metodoloxía de traballo práctica e non tan dependente de perspectivas teóricas. Permite así realizar proxectos aplicados dunha duración determinada e con resultados máis inmediatos, denominándose etnografías rápidas (Handwerker, 2001). Aínda que seguimos xerando ideas no noso diario de campo, é deste xeito que o cuantitativo súmase ao cualitativo.

Fonte: Antropología optativa

Deixamos de lado as teses exhaustivas para dar paso aos informes; as entrevistas individualizadas poden adquirir diferentes formatos, virtual ou físico ou un híbrido de ambos, realizamos transcricións das mesmas pero complementámolas con mapas conceptuais das categorías máis importantes para a nosa análise. Moitas veces a nosa observación participante realízase tamén a través de Internet realizando etnografías dixitais (Murthy, 2011), ou testeando os produtos tecnolóxicos que a posteriori analizaremos.

En fases de observación participante ou non participante, traballamos con usuarios que realizan probas de produtos tecnolóxicos para pescudar a interacción que se produce e os significados sociais-culturais que se derivan, un dos exemplos máis comúns prodúcese nos casos de uso nos que un individuo testea unha aplicación ou web determinada. En definitiva observamos que a investigación cualitativa adáptase aos cambios tecnolóxicos e traballa constantemente entre o binomio físico-virtual, para iso realizamos un cambio tanto no obxecto de estudo como na metodoloxía que utilizamos para traballar cun contexto social e cultural específico.

A tecno-antropoloxía e o Design Thinking

Nesta liña analizamos a incursión da tecno-antropoloxía no mundo da innovación, presentándose como unha perspectiva necesaria para realizar un deseño centrado nas persoas, tal e como se defende desde o Design Thinking, e acompañar así a outros a buscar solucións sobre os seus produtos, servizos ou experiencias.

O antropólogo estaría presente nas seguintes fases do Design Thinking: na investigación temperá (comprender, definir), cando se desenvolven exercicios de ideación ou creación conxunta (idear) e tamén na fase na que os usuarios xa prototiparon produtos (avaliar), axudamos a crear argumentos sobre a presentación destes baseados na análise da experiencia do consumo e o uso.

O investigador social desenvolve un amplo coñecemento por outras culturas e formas que ten o ser humano de apropiarse e desenvolverse no mundo. Esta capacidade dótalle de mecanismos para desligarse da súa visión etnocentrista e entender que o que fan outros individuos non está ben ou mal, senón simplemente é diferente. Isto lle proporciona grandes capacidades para empatizar, observar, xuntarse cos usuarios e mergullarse no que estes entenden e pensan arredor dun produto determinado por exemplo.

A nosa figura aplica a mirada do neno ou o estrañamento, facendo que nos poidamos sorprender facilmente polas cousas e así redescubrir novos significados sobre estas mesmas. Isto nos empodera na participación dos procesos de innovación e dános a autonomía para transmitir aos diferentes axentes que participan, de que forma encaixan na súa vida os produtos, experiencias ou servizos que estudemos.

Fuente: Derek Christensen

No libro de IDEO, The ten faces of the innovation (Kelley, 2008), un dos referentes en innovación e cultura empresarial do século XXI, defínese así esta figura “o antropólogo é raramente estacionario. Máis ben, esta é unha persoa que se aventura a interactuar con produtos, servizos e experiencias para rescatar diso novas innovacións. O antropólogo é extremadamente bo redimensionando un problema nunha forma nova, humanizando o método científico para aplicalo á vida diaria.”

Referencias bibliográficas:

Colobrans, J., Serra, A., Faura, R., Bezos, C. y Martin, I. (septiembre, 2011). La tecno-antropología. Comunicación presentada al XII Congreso de Antropología: Lugares, tiempos, memorias. Simposio El sentido de la antropología hoy: responsabilidades, dilemas y acciones. Universidad de León, León.

Gunn, W., Otto, T. y Smith, R. C. (2013). Design Anthropology. Theory and Practice. Nueva York: A&C Black.

Handwerker, P. W. (2001). Quick Ethnography: A Guide to Rapid Multi-Method Research. Lanham: Altamira Press

Kelley, T. (2008). The ten faces of innovation: strategies for heightening creativity. New York, EUA:Profile Books.

Murthy, D. (2011). Emergent digital ethnographic methods for social research. En S. N. Hesse-Biber (Ed.), Handbook of emergent technologies in social research (pp. 158-179). Nueva York: Oxford university press.

Young, M. W. (2017). Routledge Revivals: The Ethnography of Malinowski (1979): The Trobriand Islands 1915-18. Nueva York: Routledge.