Erros cognitivos nos equipos de traballo

A toma de decisións e como as persoas eliximos en cada ámbito da nosa vida foron obxecto de investigación durante moitos anos. Ata fai non tanto primaban as teorías racionais, con todo nos anos 70 Kahneman e Tversky cambiaron radicalmente o enfoque de investigación baseándose na heurística e os erros cognitivos. Este enfoque estendeuse non só ao ámbito da economía, tamén ao dereito, a socioloxía, as ciencias políticas e mesmo a medicina (Cortada, 2008). O que postulaban estes autores era que as persoas cando tomamos decisións baixo incerteza baseámonos máis en “regras” que simplifican a decisión que en procesamentos racionais ou algorítmicos.

Que son os erros cognitivos

Tversky e Kahneman (1974) definiron os heurísticos cognitivos como unha serie de normas  simplificadoras de selección e procesamento da información que, fronte a situacións de incerteza e/ou risco, levan ás persoas a “caer” en determinados erros de valoración e predición. Os heurísticos en si mesmos son atallos no procesamento da información e melloran a eficiencia do mesmo, con todo, en determinadas ocasións pódennos conducir a erros. Nas súas publicacións definiron 3 grandes heurísticos: representatividade, dispoñibilidade e ancoraxe e axuste: 

O heurístico de representatividade mantén que os xuízos de probabilidade que se realizan sobre unha situación ou casuística están condicionados polo grao en que unha situación ou caso particular é representativo dunha clase.

O heurístico de dispoñibilidade fai referencia a que a información que a persoa ten dispoñible ou accesible nese momento afecta os xuízos de probabilidade.

Por último, o heurístico de ancoraxe e axuste prodúcese en situacións de estimación, nas que estas se realizan comezando por un valor inicial que se axusta ata alcanzar a estimación final.

A estes heurísticos asócianselles multitude de erros cognitivos como os que veremos a continuación. Para Tversky e Kahneman (1974) os heurísticos son os principios que se utilizan para realizar avaliacións e predicións de valores, mentres que os erros cognitivos están asociados a estes heurísticos.

Como afectan os erros cognitivos aos equipos de traballo

Aínda que poida parecer que os erros cognitivos son unha torpeza do ser humano, un gran erro ou un desastre, o certo é que teñen a súa utilidade. E é que fronte a situacións de incerteza e risco, dispoñer destas “normas” sinxelas que nos axuden a tomar decisións de forma rápida pode salvar a nosa vida… ou polo menos era así cando viviamos na selva rodeados de animais salvaxes. Esta forma de procesar a información segue manténdose a día de hoxe, aínda que xa non teñamos que escapar de leóns. Por iso é conveniente ser conscientes de que as decisións que tomamos no noso traballo poden estar influenciadas por estes erros. E o mesmo ocorre cando nos relacionamos con outras persoas ou traballamos en equipo, ademais, non debemos esquecer que do mesmo xeito que nós, os nosos compañeiros e compañeiras de traballo tamén están baixo a influencia dos erros cognitivos.

Un primeiro erro do que poderiamos falar é o efecto halo, moi asociado ás “primeiras impresións”. Neste caso, cando coñecemos a unha persoa e observamos un atributo positivo nela, tendemos a completar á persoa en positivo. O mesmo no caso de que observemos un atributo negativo, completamos a nosa información ou concepto da persoa en base a ese atributo negativo. Este efecto, no caso dun equipo de traballo que se forma novo, pode ser desastroso e ocasionar graves conflitos entre os membros do devandito equipo. Aquí é onde as dinámicas de team building e a preparación de equipos xogan un papel fundamental.

Á hora de tomar decisións nun proxecto, un dos erros que máis nos poden prexudicar é o de confirmación, xa que tendemos a fixarnos na información que confirma a nosa hipótese ou o noso xuízo e a esquecer, ignorar ou rexeitar aquela que o rexeita. Este erro pode xerar grandes discusións cando dous membros dun equipo teñen posturas moi enfrontadas e se ven condicionados por este erro, xa que dificilmente poderán cambiar de opinión ou escoitar ao outro se non se expoñen a existencia do devandito erro.

Quizais no polo oposto atópese o erro de grupo no que a visión de grupo prima por encima do resto. Co obxectivo de evitar conflitos prevalecen as opinións das persoas máis influentes ou poderosas e minimízanse as máis controvertidas ou contrarias ao grupo. Isto en ocasións pode conducir a decisións pouco acertadas e a que membros dos grupos se sentan menosprezados e pouco escoitados. Relacionado con isto está o erro de consenso, no que a persoa cre que o resto do grupo está de acordo coa súa opinión (ou que pensan como el) só porque non mostraron desacordo coas súas opinións (e tampouco acordo, de aí o erro cognitivo).

E por último (aínda que hai moitos erros cognitivos máis se vos interesa o tema) queriamos mencionar o efecto Dunning- Kruger, trátase dun erro cognitivo moi común segundo o cal as persoas tenden a sobreestimar ou subestimar a súa competencia nunha área de coñecemento determinada. Xeralmente as persoas con maior competencia subestiman as súas capacidades e as de menor competencia as sobreestiman. Especialmente neste último caso adóitanse producir conflitos e tensións no grupo que dificultan o traballo en equipo, xa que cando se produce a sobreestimación de competencias, os compañeiros desa persoa poden sentirse ofendidos ou menosprezados, ademais, a persoa que sobreestima as súas capacidades cae tamén noutros error, ignorando as opinións dos demais, o que de seu xa xera conflitos.

Como evitar os erros cognitivos no traballo (e na vida)

Aínda que estes erros prodúcense de maneira automática e inconsciente, podemos practicar para recoñecelos e tratar de atallalos, isto supoñerá unha gran diferenza na nosa evolución profesional e, desde logo, mellorará a nosa relación cos equipos de traballo:

-En primeiro lugar, as decisións deben ser tomadas por un equipo ou grupo de persoas, xa que a influencia dos erros cognitivos é menor entre os grupos que individualmente (Kahneman et al., 2011). Isto baséase en que para unha persoa é difícil detectar os seus propios erros cognitivos, mentres que son máis evidentes cando é un grupo o que analiza os argumentos ou a información. Traballar con equipos diversos tamén axudará a visualizar a información desde distintos puntos de vista.

-En segundo lugar, practicar a humildade e recoñecer os propios erros cognitivos. Iso si, non velos como un castigo ou como algo “malo” que “temos”, senón como o que son, unha forma de procesar a información que nos vén dada e que en determinadas ocasións é útil, pero que debemos recoñecer e ter en conta para esas outras ocasións nas que pode ser prexudicial. Se nos decatamos de que cometemos un erro non debemos fustigarnos, só aceptalo e tratar de solucionalo.

-Descansar, comer ben, coidar o noso ánimo… en definitiva manternos saudables. Isto é importante (ou debería) para calquera organización, pero cando falamos de erros cognitivos o é aínda máis, xa que a fatiga, o cansazo, a mala alimentación e un baixo estado de ánimo ou malestar fomentan a aparición destes erros, xa que o noso procesamento da información vese reducido a mínimos.

-Por último, instaurar un modelo de traballo que busque e rexeite os erros. É dicir, trátase de dedicar un tempo á reflexión e cuestionamiento das decisións e os pasos que imos dando na toma de decisións co obxectivo de detectar se se produciron ou non os erros cognitivos durante o mesmo.

Para concluír este post non se me ocorre unha frase mellor que a que podiamos atopar no templo de Apolo en Delfos: coñécete a ti mesmo. Nada mellor que coñecerse a un, observarse, analizarse e ser conscientes de como actuamos e por que, isto daranos as claves para mellorar a nivel profesional e como persoas. 🙂

Referencias bibliográficas:

Cortada, N. (2008). Los sesgos cognitivos en la toma de decisiones. International journal of psychological research, 1(1), 68 -73.

Kahneman, D., Lovallo D. y Sibony O. (2011). Before you make that big decision. Harvard business review, 89(6), 51-60.

Kruger, J. y Dunning, D. (1999). Unskilled and Unaware of It: How Difficulties in Recognizing One’s Own Incompetence Lead to Inflated Self-Assessments. Journal of Personality and Social Psychology, 77(6), 1121-1134.

Tversky, A. N. y Kahneman, D. (1974). Judgment under Uncertainty: Heuristics and Biases. Science, 185(27), 1124-1131.